Latin şapkası için

Latin şapkası için idam edilenler

DÜNYA'DA EŞİ BENZERİ OLMAYAN UYGULAMA!..

HER ŞEY,HRİSTİYAN ALEMİNİ MEMNUN ETME,MESELESİ İDİ!..

25 Kasım 1925'te çıkan Şapka Kanunu'na muhalefetten, Sivas, Rize, Giresun,Maraş, Erzurum gibi illerde en az 18 kişi idam edildi, çok sayıda kişi hapis cezalarına mahkum oldu, sürgüne yollandı.

(...Oysa, şapkadan başka bir başlık giymekte direnmenin cezası, kanuna göre, üç aya kadar hafif hapisti. Ama şapka, İstiklal Mahkemeleri’nin en önemli konusu haline getirilmişti. Ve şapkaya direndikleri gerekçesiyle, başta İskilipli Atıf Hoca ile Babaeski Müftüsü olmak üzere,Rize'de 8, Maraş'ta 7, Erzurum'da 4, Sivas'ta 3, İskilip'te 2, Menemen'de 28 olmak üzere, çeşitli yerlerde toplam 78 kişi idam edildi.(...) 19/7/2010,Yavuz Bahadıroğlu)

OSMANLI ZAMANINDA,İSTİYEN ŞAPKA,FOTER,FES GİYERDİ.BİR DAYATMA YOKTU.

Halen yürürlükte olan "Şapka Devrimi "olarak da adlandırılan kanun şöyle;

"Türkiye Büyük Millet Meclisi azaları ile idare-i umumiye ve mahalliye ve bilumum müessesata mensup memurin ve müstahdemin, Türk milletinin giymiş olduğu şapkayı giymek mecburiyetindedirler. Türkiye halkının da umumî serpuşu şapka olup buna aykırı bir alışkanlığın devamını hükümet men eder."
25 Kasım'da Rize'de, 26 Kasım'da Maraş'ta, 4 Aralık'ta Giresun'da çıkan ayaklanmalar,İstiklâl Mahkemesi'nin çalışmalarını yönlendirdi.

İstiklal Mahkemesi Sivas,Tokat, Amasya ve Rize'deki yargılamalardan sonra Ankara'ya döndü ve başka illerdeki ayaklamalardan sorumlu görülenler Ankara'da yargılandı.

Yargılamalarla ilgili derlemeyi Prof. Dr. Ergün Aybars'ın İstiklal Mahkemeleri adlı kitabının "Şapka Kanunu'na Tepkiler ve Yargılamalar- Mahkemenin Bu Suçlarla İlgili Gezisi" bölümünden kısaltarak veriyoruz.

   ERZURUMLU BİRN KADINDA,YANLIŞLIKLA İDAM EDİLMİŞTİ.

Erzurum'da, halkın bir kısmı çarşıyı kapatıp Vali'nin evi önünde: "Biz gâvur memur istemeyiz" diye bağırdı, polisin uyarılarına aldırış etmeyenlere karşı kuvvet kullanıldı,  27 kişi tutuklandı.

Hükümet Erzurum'da bir ay süreyle sıkıyönetim ilân etti. Yargılamalar Erzurum'da İstiklâl Mahkemesi  bulunmadığı için Sıkıyönetim Mahkemesi'nce yapıldı. Suçlu bulunanlar idama mahkûm edilerek asıldılar.

Meclis 25 Kasım 1925'te Ankara İstiklâl Mahkemesi'nce verilecek idam kararlarının meclis onayına gerek kalmadan uygulanması için mahkemeye yetki verdi.

SİVAS

İstiklal Mahkemesi,  25 Kasım günü Sivas'a geldi. Sivas'ta şapka aleyhine duvarlara asılan yazılar dolayısıyla Sivas'ın bütün muhtarları yargılandı, beraat etti. Yargılanan bazı belediye görevlilerinden İmamzâde Mehmet Necati'nin idama,  iki kişi beşer, altı kişi onar sene, Belediye Başkanı Abbas ve diğerleri yedi buçuk sene hapse mahkûm edildi. Mehmet Necati 28 Kasım'da asıldı.

TOKAT/AMASYA

Mahkeme, 30 Kasım'da, Şapka Kanunu'na muhalefetten eski Erbaa Belediye Başkanı Hacı Fethullah Efendiyi üç sene hapse mahkûm etti.

Mahkeme 30 Kasım günü başbakanı bir telgrafla bilgilendirdi. Buna göre, Tokat'taki çalışmalar sonuçlandırıp Amasya'ya hareket edilmişti, daha sonra Samsun ve Trabzon'a gideceklerdi.

Telgrafta, İstiklal Mahkemesi'nin Tokat halkını şapka almaya çağırdığı, Amasyalıların hemen bütünüyle şapkalarını sağlamış oldukları, dul kadınların teşhir edileceği söylentisini çıkaranların cezalandırılacağı bilgisi de yer aldı.

Trabzon'da hemen herkes şapka giymişti. Mahkeme Başkanı Ali bey(Kel Ali lâkablı) Halk Partisi binasında bir  konuşma yaptı, Trabzon halkının şapkayı isteyerek giymiş olmasından duydukları memnuniyeti belirtti.

RİZE/GÜNEYSU* REJİM,İDAM SEHPALARI İLE AYAKDA DURMAYA ÇALIŞIYORDU.

İstiklal Mahkemesi Rize'de  12-13 Aralık'ta 143 kişiyi yargıladı. Köy imamlarının halkı ayaklanmaya kışkırttığı. İskipli Atıf Hoca'nın "Frenk Taklitçiliği ve Şapka" adlı risalesinin kışkırtıcılığın etkeni olduğu, bu ayaklanmada, İstanbul'daki gizli bir örgütün büyük rolü bulunduğu anlaşıldı.(Çoğuda hayalı yalandı.)

Yargılamalara göre;  Rize'nin Güneysu bölgesinde, İmam Şaban ile Muhtar Yakup ve arkadaşları çevre köyleri Ulu Cami önünde toplamış ve dağlardaki eşkıyayı da silahlarıyla yetiştirmişlerdi. Halk genel bir konunun görüşüleceğini zannederek toplanınca, şapka bahane edilerek hükümet aleyhinde kışkırtıldı.

Mahkeme, 143 tutukludan sekizini idama, 14'ünü on beşer, 22'sini onar, 19'unu beşer sene hapse mahkûm oldu. 80 kişi beraat etti. İdam hükümleri, aynı gün öğleden sonra uygulandı

GİRESUN  VE ÇEVRESİ

İstiklâl Mahkemesi 16 Aralık'ta tiyatro binasında 60 tutukluyu yargılandı. Üçüncü günde Şeyh Muharrem ile Abdullah Hoca idama, Şeyh Hüseyin ile  Şaki Dadak Ali ve Çakır Ali on beşer, Hoca Hüseyin, Dödek Mustafa, Hasan, Caydık Murat, Rasim ve Osman beşer sene hapse mahkum oldular.

MARAŞ...

SÜTCÜ İMAM RAHMETLİSİ, BAŞÖRTÜSÜ İÇİN,FRANSIZA KURŞUN SIKMIŞTI.

14 Ocak günü başlayan Maraş olayları sanıklarının yargılanmasında sanıklar şapkaları iyi olmadığı için terzilere geri verdiklerini,Hükümet'e karşı gelmediklerini söylediler.

Mahkeme, Molla İbrahim, muhtar ve bayraktar Hamdi,Müezzin Hafız Mehmet,"inşallah Maşallah" lâkaplı Ali ve Pekmezci Hüseyin'in  idamlarına, İsmail oğlu Mahmut, Müezzin Battal Mehmet ve daha on bir kişi on beşer sene hapse, Eski Maraş Mebusu Hasib Bey'in on sene diğer bir sanığı üç sene hapse mahkûm etti.

GİRESUN

1 Şubat'ta başlayan Giresun ve Erzurum olayı sanıklarının yargılanması sonucunda Atıf Hoca ile Ali Rıza idama mahkum edildi. Hasankale Telgraf Müdürü Halit, Uşaklı Köseoğlu Ahmet, Salih,Yusuf Kenan onar; Saatçi Süleyman, Kâmil Paşaoğlu Muhlis on beşer sene küreğe; Murahip Ali, Hoca Osman, Hacı Bey, Hoca Mehmet, Kara Sabri, Emekli Yüzbaşı İsmail yedişer sene ve Fatih Türbedarı Hasan beş sene hapse mahkûm oldular. Hoca Tahir, Hacı Fettah Adana'da üç sene,Hasan Fehmi'nin üç sene Isparta'da ve Sami Muhsin, Sabuncuzade Mustafa, Zühtü'nün üç sene İstanbul'da sürgün bulunmalarına karar verildi.(BA/EÜ)

* (Prof. Dr. Ergün Aybars,İstiklal Mahkemeleri, Cilt II, İleri Kitabevi, 1995, İzmir.)

(... )

HARF İNKİLÂBİ İLE DE,ATALARIMIZDAN KALAN KİTAP,TAPU, MEZAR TAŞLARINI DA OKUYAMİYORDUK.BİR TERCÜMANA MUHTAÇDİK!

* * *

Dahasıda vardı ya...

Dünya'da ilklerden biri.Latin şapkası için,kendi halkını aidam ettiren zihniyet.

Bu zihniyet,yüzyıllardır kullandığı harfleride bir anda değiştirdi ve talarımızdan kalan yazıları,kitapları,mezar taşlarınıda okumaz olmuştuk.

BUGÜNLERDE,AYASOFYA VE ZAMANIN CHP UYGULAMALARI GÜNDEME GELİNCE,SOSYAL MEDYA'DADA TARTIŞMALAR,YENİDEN ALEVLENMIŞTI.

"Zamanın şartları icabi böyle olmuştu" denilebilir. Ancak,Almanya,Fransa,vb.Ülke,Devletlerinde,buna benzer  uygulamalar yoktu.

Sakaooğlu,Mehmet Ali(Yeniyurt). 27.07.2020